dr inż. Janusz Uriasz

lubat@am.szczecin.pl

Akademia Morska w Szczecinie

Wały Chrobrego ½

70-500 Szczecin

NetOSKAR - system oceny kompetencji zawodowych nawigatora

NetOSKAR – system for assessment of professional competence of the navigator *

Summary

Safety at sea requires employment of navigators with adequate qualification confirmed by appropriate certificates. These qualification, the way of their obtaining, assessment of knowledge and competence and their confirmation are normalised by International Convention STCW 1978/95. The Convention focuses not only on learning process – verifying the practical skills (competencies) educated navigators. The STCW Convention normalizes a ways of verifying the competencies of professional navigators. It applies not only to the young adepts, but also to the experienced ones with adequate certificates and sea practice. The verifying procedures can occur in different situations: renewing diplomas or during controlling procedures (rule I/4, 1.3.1). The same convention pays attention to the high role of simulators in learning process and examinations of competences (taking in mind their limitations).

There are few methods for verifying the professional competencies of the navigators. In paper the idea of the system for assessment of competencies of the navigator is presented. The system is based just on the tests of multiple choice questions. The base of it’s function is the question base created by the international group of experts.

Wstęp

Przez wzgląd na bezpieczeństwo pracy na morzu nakładane są wymogi zatrudniania członków załóg statków morskich o odpowiednich kwalifikacjach potwierdzonych stosownymi świadectwami. Kwalifikacje oraz sposób ich uzyskania, ocena wiedzy i kompetencji oraz ich potwierdzenie są unormowane przez Międzynarodową Konwencję STCW 1978/95. Konwencja zwraca szczególną uwagę nie tylko na proces szkolenia – nabywania wiedzy, ale również i na egzaminowanie – sprawdzenie praktycznych umiejętności (kompetencji) szkolonych. Dlatego też przepisy Konwencji zwracają baczną uwagę na sposoby sprawdzania kompetencji zawodowych marynarzy. Dotyczy to nie tylko młodych adeptów zawodu, ale także osób już posiadających odpowiednie dyplomy i praktykę morską. Sprawdzenia te mogą wystąpić w różnych sytuacjach: podwyższania kwalifikacji, odnawiania dyplomu lub w ramach procedur kontrolnych (prawidło I/4, pkt. 1.3.1). Ta sama Konwencja podkreśla wielką rolę symulatorów w procesie szkolenia i sprawdzania kompetencji (oczywiście przy uwzględnieniu istotnych ograniczeń).

Istnieje kilka metod sprawdzania kompetencji zawodowych członków załóg statkowych. Przykład jednej z metod został przedstawiony w niniejszym artykule. Polega ona na budowie systemu oceny kompetencji zawodowych opartego na testach wielokrotnego wyboru. Podstawą jego działania jest baza pytań tworzona przez międzynarodowe grono ekspertów.

1. Idea

Międzynarodowa Konwencja STCW 1978/95 normuje kwalifikacje załóg statków morskich. Określa minimalne wymogi dotyczące umiejętności i wiedzy jaką powinni posiadać marynarze. Oczywiście konwencja w sposób jednoznaczny nie definiuje jak powinien przebiegać proces edukacji. (Zwraca jedynie uwagę na możliwości wykorzystania pewnych narzędzi np. symulatorów w procesie szkolenia.) Stąd też w wielu ośrodkach edukacyjnych (zarówno polskich jak i zagranicznych) sposoby edukacji różnią się wzajemnie (uwarunkowania wynikłe: kwalifikacjami kadry, zapleczem sprzętowym itd.). Pewne różnice występują więc w szkoleniu i co za tym idzie w procesach weryfikacji kwalifikacji zawodowych. Weryfikacja kwalifikacji zawodowych stanowi istotny element etapu edukacji. Jej wynik świadczy o jakości i efektywności szkoleń. Dodatkowo weryfikacja kompetencji jest bardzo istotna (często długo po zakończeniu edukacji) będąc podstawą do: formalnego podwyższenia kwalifikacji, odnowienia dyplomu lub w przejścia procedur kontrolnych. Istnienie wspomnianych różnic skłania do podjęcia prób ujednolicania programów nauczania, procesów edukacji oraz metod weryfikacji kompetencji zawodowych. W tym duchu zrodziła się koncepcja budowy obiektywnego narzędzia do weryfikacji kompetencji zawodowych poprzez międzynarodowe grono ekspertów (o dużym doświadczeniu zawodowym – morskim oraz dydaktycznym). Wiedza i doświadczenie wielu ekspertów z różnych krajów zawarte w jednym narzędziu będzie stanowić o jego sile i obiektywności.

2. Partnerzy i zadania

Pomysłodawcą i głównym promotorem projektu NetOskar jest fińska uczelnia Satakunta Polytechnic z Raumy.

W realizację przedsięwzięcia zaangażowanych jest pięć uczelni wyższych, mianowicie:

- Satakunta Polytechik (Rauma, Finlandia),

- International Maritime Academy (SIMAC, Svendborg, Dania),

- Polytechnic University of Catalonia (Barcelona, Hiszpania),

- Escola Náutica Infante D. Henrique (Lisbona, Portugalia),

- Akademia Morska (Szczecin, Polska).

Głównym zadaniem, który postawili przed sobą partnerzy projektu NetOskar jest stworzenie i rozwinięcie metody oceny kompetencji dla potrzeb sektora morskiego. Formalnie jego realizacja rozpoczęła się w styczniu bieżącego roku i potrwa do maja 2006. W tym okresie powstanie baza pytań weryfikująca kwalifikacje zawodowe dla wszystkich poziomów kompetencji zawodowych: zarządzania oraz operacyjnego określonych przez konwencję STCW. W ciągu 30 miesięcy zostanie zbudowana baza do której każdy z partnerów wniesie min 500 pytań testowych. Łącznie powstanie wiec zbiór zawierający 2500 nowych zestawów pytań. Uzgodniono, iż po zakończeniu projektu prace nie ustaną, trwać będą nadal, tak aby sukcesywnie corocznie rozbudowywać istniejącą bazę o kolejne pytania. Efekt finalny będzie mógł być użytkowany przez wszystkich partnerów projektu (obecnych i przyszłych).

Realizacja projektu mogła zostać rozpoczęta dzięki funduszom Unii Europejskiej. Idea programu znalazła uznanie i akceptację europejskiego centrum Leonardo da Vinci, które w ramach prowadzonego programu ramowego - Community Vocational Training Action Programme - wspiera wszelkie działania prowadzące do podniesienia poziomu kształcenia i szkolenia zawodowego. Projekt został zaakceptowany pomimo, iż nie jest pomysłem nowatorskim. Otóż istnieją tego typu bazy pytań – programy opracowane m.in. przez: US Cost Guard, Segull, Videotel. Ich wadą jest komercyjne przeznaczenie lub konstrukcja pod potrzeby konkretnej instytucji. W przypadku projektu NetOskar akceptacja wynikła przede wszystkim z jego międzynarodowego charakteru. Stąd też będzie wynikała jego przewaga nad innymi tego typu aplikacjami-przedsięwzięciami. Otóż wierzymy, iż międzynarodowy zespół zaangażowany w realizacje przedsięwzięcia stworzy „obiektywne” narzędzie oceny kompetencji (połączy wiedzę ekspercką nabytą w różnych warunkach edukacji i praktyki). Projekt przyczyni się także do standaryzacji metod weryfikacji kompetencji zawodowych (również edukacji) między obecnymi i przyszłymi partnerami projektu.

3. Cel projektu

Głównym celem projektu NetOskar jest stworzenie i rozwinięcie metody oceny kompetencji zawodowych załóg statków morskich. Kompetencje te zdefiniowane są przepisami Konwekcji STCW. Ich weryfikacja możliwa jest wyłącznie w poprzez ocenę wiedzy, umiejętności praktycznych itd.. Ocena nabytej wiedzy jest jednym z podstawowych zadań edukacji. Nauczyciel akademicki, egzaminator, komisja egzaminacyjna stają przed tym zadaniem co dnia. Zapewne zadanie to może być o wiele łatwiejsze w przeprowadzeniu przy posiadaniu narzędzi oceny. Jednym z nich może być proponowany system NetOskar – baza pytań będąca zestawem testów wielokrotnego wyboru. Programy tego typu mają kilka zalet, m. in.:

- są łatwe i proste (szybkie) w sprawdzeniu,

- są obiektywne.

Dodatkowo system może mieć inne zastosowania. Mianowicie zestawy pytań testowych mogą motywować do nauki (skłaniają do uzupełnienia braków). Mogą stanowić także doskonałe narzędzie do samodzielnej edukacji (przyswajanie terminologii, reguł, przepisów itd.).

Największym problem przy tworzeniu tego typu testów jest stworzenie odpowiednich, dobrych pytań. Co to znaczy dobrych?

- po pierwsze pytanie musi być w 100% poprawne – w żadnym przypadku nie może zawierać błędnych informacji,

- najistotniejszy jest temat pytania,

- pytanie musi być tak skonstruowane aby mierzyło wiedzę a nie umiejętności językowe (język angielski),

- pytanie nie może zawierać „trików” – typu podwójne zaprzeczenie itp.,

- prawidłowa odpowiedź powinna być trudna do odgadnięcia,

- pytanie powinno być interesujące i „atrakcyjne”,

- pytania w miarę możliwości powinny być uzupełnione o rysunki, filmy, zdjęcia itp.

W przypadku projektu NetOskar uzgodniono następujący format pytań:

- pytania testowe wielokrotnego wyboru z jedną prawidłową odpowiedzią,

- każde pytanie zawiera cztery alternatywne odpowiedzi,

- brak podwójnej negacji,

- pytania w języku angielskim (napisane możliwie prostym słownictwem),

- każde pytanie jest oznaczone numerem identyfikacyjnym.

Przykładowy wygląd pytania przedstawiono poniżej:

10201

Partner countries of NetOskar?

a) Denmark, Finland, Poland, Portugal, Spain

b) Germany, Greece, Italy, Sweden

c) France, Luxemburg, Norway, USA

d) Estonia, Ireland, Japan, Latvia, Russia

Przy budowie pytań najczęściej popełniane są błędy, których należy się wystrzegać, mianowicie:

- pytanie lub odpowiedzi są niejednoznaczne,

- zastosowano zbyt skomplikowany język utrudniający zrozumienie (zwłaszcza gdy pytania nie są napisane w języku ojczystym),

- odpowiedzi są zbyt łatwe toteż poprzez ich eliminację możliwe jest odgadnięcie prawidłowej odpowiedzi,

- temat pytania jest małej wagi – innymi słowy łatwiej jest zapytać o szczegóły natomiast o wiele trudniej o zrozumienie tematu,

- błędów językowych.

Stąd też w celu zapewnienia odpowiedniej jakości pytań uzgodniono sposób tworzenia pytań w formie „cyklu życia” przedstawiony na poniższym schemacie

Rys. 1 Cykl życia pytania

Istotną rolę w procesie kontroli jakości nowoutworzonego pytania spełnią eksperci z innych ośrodków, a także przyszli użytkownicy poprzez zgłaszanie swych uwag lub potrzeb. Każde z pytań zanim ostatecznie zostanie dołączone do bazy zostanie sprawdzone przez niezależnych ekspertów. Przejdzie kolejne szczeble weryfikacji zanim zostanie ostatecznie zatwierdzone. Jakiekolwiek zastrzeżenie spowoduje rozpoczęcie weryfikacji jakości pytania od początku – zostanie dokonana korekta lub nastąpi wycofanie pytania. Przyjęte pytanie do użytkowania będzie okresowo sprawdzane. W przypadku stwierdzenia dezaktualizacji pytanie zostanie uaktualnione lub zupełnie wycofane. Działania te zapewnią niezbędną jakość pytań i funkcji całego systemu.

4. Spodziewane efekty:

4.1.Realizacja potrzeb

Proponowany projekt wychodzi na przeciw potrzebom miedzynarodowej Konwencji STCW-95, która ustanawia minimalne standardy kwalifikacji załóg statków morskich. Do grudnia 2000 roku 135 krajów ratyfikowało konwencję. Państwa te posiadają ok. 98% światowego tonażu statkowego. Grono krajów zobligowanych do spełniania wymogów konwencji jest wiec duże. Konwencja wymaga ciągłej kontroli kompetencji, co motywuje do rozwijania nowych- komputerowo wspomaganych metod weryfikacji kompetencji. Władze morskie oraz szkolnictwo muszą posiadać niezbędne narzędzia i metody zapewniające sprawdzenie poziomu wymaganych przepisami kompetencji załóg statkowych i studentów. Z kolei marynarze, jak i studenci potrzebują narzędzi do rozwijania i zarazem sprawdzania swoich własnych kompetencji. Dodatkowo z uwagi na specyficzny charakter pracy na morzu spowodowany zmiennością czasu i miejsca (praca kontraktowa o zmiennym interwale czasowym, częsta zmiana typów statków, przewożonych ładunków, otoczenia, akwenów i tras żeglugowych) powoduje, iż narzędzia i metody podnoszące kompetencje muszą być ogólnodostępne. Potrzeby wynikają więc zarówno z wymogów konwencji, jak i codziennej pracy i współpracy z załogami statkowymi, armatorami, przedsiębiorstwami gospodarki morskiej oraz szkolnictwem morskim.

4.2.Pozytywne oddziaływanie

Pogram NetOskar przyczyni się do podniesienia wiedzy oraz umiejętności zawodowych załóg statków morskich dzięki proponowanej metodzie. Budowa dużej bazy pytań (ale także wymiana spostrzeżeń i doświadczeń) oceny kwalifikacji przez sieć instytucji morskich (edukacyjnych i nie tylko) spowoduje standaryzację i ujednolicenie zarówno metod edukacji, jak i weryfikacji kompetencji zawodowych marynarzy. Wspólny dla wszystkich krajów, możliwie najwyższy, poziom edukacji zaowocuje wykształceniem profesjonalnej kadry morskiej. Niewątpliwie zwiększy się w ten sposób bezpieczeństwo pracy na morzu.

4.3.Aktywna sieć współpracy

Celem programu jest stworzenie metody oceny kompetencji zawodowych poprzez budowę sieci współpracujących ze sobą organizacji. W chwili obecnej w realizację projektu zaangażowanych jest pięć szkół wyższych z pięciu różnych krajów europejskich. Równolegle z budową samego systemu budowana jest sieć użytkowników. Grupą docelową do której kierowany jest produkt są pracownicy światowej gospodarki sektora morskiego. Władze oświatowe, nauczyciele, armatorzy, władze morskie będą mogli korzystać (również brać czynny udział w rozbudowie systemu) z programu. W ten sposób powstanie jedna, wspólna sieć użytkowników. Z pierwszych wersji systemu NetOskar korzysta co najmniej 15 instytucji i firm gospodarki morskiej. Pracownicy i studenci z tych organizacji mają możliwość nieograniczonego korzystania z systemu podnosząc swą wiedzę i kwalifikacje.

Podsumowanie

Szkolenie załóg statkowych oraz ocena i potwierdzenie ich kompetencji zawodowych mają charakter międzynarodowy. Nie można zawęzić i rozpatrywać to zadanie w granicach możliwości szkoleń i wymagań konkretnego rynku, uczelni, czy kraju. Konwencja STCW 95 nakładając konkretne-minimalne wymagania na strony, które ją przyjęły, obliguje do ich spełniania. Stąd też wszelkie próby zmierzające do ujednolicenia procesów edukacji, sprawdzania kompetencji między różnymi krajami są nie tylko uzasadnione, ale wręcz wymagane. Proponowana metoda oceny kompetencji realizowana w ramach projektu NetOskar wychodzi naprzeciw tym oczekiwaniom. Sieć użytkowników, permanentna aktualizacja, współpraca, wymiana informacji i spostrzeżeń, obiektywność, możliwość oceny i samooceny, możliwość porównania metod uczenia i doświadczeń stanowią o sile programu. Dodatkowo proponowana metoda zapewnia powstanie więzi pomiędzy partnerami programu poprzez ich aktywny (wzajemne oddziaływanie) udział w sieci użytkowników. Bliska współpraca pomiędzy partnerami i użytkownikami projektu doprowadzi do ich wzajemnego zbliżenia i zrozumienia wspólnych potrzeb.

*

Projekt jest finansowany przy współudziale Unii Europejskiej.

The content of this project does not necessarily reflect the position of the European Community or the National Agency, nor does it involve any responsibility in their part.