- astronomiczne instrumenty
- przyrządy do zbierania i analizy obserwacji astronomicznych.
Dawniej instrumenty astronomiczne służyły jedynie do pomiaru czasu
i określania położenia ciał niebieskich na niebie. Najstarszym i najprostszym
instrumentem astronomicznym był stosowany do pomiarów astrometrycznych gnomon
— pionowy pręt lub słup; długość i kierunek jego cienia wyznaczały wysokość i
azymut Słońca; gnomon służył również jako zegar słoneczny. Późniejsze instrumenty
astronomiczne miały przezierniki do nastawiania przyrządu na dane ciało niebieskie i
podziałki kątowe pozwalające odczytać położenie danego ciała na sferze niebieskiej.
Należały do nich: kwadrant, w którym przeziernik mógł być przesuwany wzdłuż
podziałki kątowej w kształcie ćwiartki okręgu, sfera armilarna, składająca się z
kilku współśrodkowych kół z podziałką kątową i przeziernikiem (stosowane do XVI w. do
wyznaczania współrz. równikowych i ekliptycznych), oraz będące jej odmianą astrolabium
(wynalezione przez staroż. Greków, w zmienionej formie stosowane do XVIII w.). Od XVII w.
miejsce przezierników zajęła luneta. W instrumencie przejściowym służącym do
wyznaczania momentów przejść gwiazd przez południk niebieski — w celu wyznaczenia
ich rektascencji oraz prowadzenia służby czasu — luneta może obracać się wyłącznie w
płaszczyźnie południka wokół prostop. do niej poziomej osi. (Różniące się nieco budową
koło południkowe jest stosowane do wyznaczania rektascencji i deklinacji gwiazd).
W instrumencie uniwersalnym luneta może się obracać wokół 2 wzajemnie prostop. osi,
pionowej i poziomej, a jej położenie odczytuje się na kołach z podziałką stopniową
(wyznaczanie współrz. geogr., czasu i azymutu); o podobnej konstrukcji — lecz znacznie
większe i nieprzenośne — jest koło wierzchołkowe (wertykalne — wyznaczanie deklinacji).
Lunety o dużym powiększeniu są stosowane również do pomiaru wzajemnych położeń składników gwiazd
podwójnych wizualnych, leżących zwykle b. blisko siebie. Specjalną odmianą takiej lunety był
heliometr, użyty 1837–38 przez F.W. Bessela do wyznaczenia pierwszej paralaksy gwiazdy
(61 Cygni). Podstawowym instrumentem w astrofizyce jest teleskop. Na ogół nie wykonuje
się w niej obserwacji wizualnych (poza dokładnym ustawieniem teleskopu na żądany obiekt) i w miejscu okularu
i oka umieszcza się w ognisku teleskopu przyrządy mierzące i analizujące skupione promieniowanie
(fotometry, spektrografy, polarymetry, odbiorniki promieniowania radiowego itd.); sam teleskop służy
do zebrania w ognisku jak największej ilości promieniowania (od b. słabo świecących źródeł, jakimi
są ciała niebieskie). Jedynie Słońce jest dostatecznie jasne; zamiast urządzenia zbierającego światło
jest potrzebny przy jego badaniach układ opt. dający możliwie duży i nieruchomy obraz tarczy słonecznej,
pozwalający na obserwację szczegółów powierzchni Słońca; układem takim jest heliostat, który
zawiera płaskie zwierciadło poruszane zgodnie z ruchem dziennym Słońca tak, by jego odbity obraz
pozostawał w tym samym miejscu. Heliostat wyposażony w dodatkowe nieruchome zwierciadło kierujące obraz
Słońca (lub innego ciała niebieskiego) w wybranym kierunku nazywa się celostatem. Innymi instrumentami
astronomicznymi używanymi w heliofizyce są: fotoheliograf ( heliograf), służący do
otrzymywania fotografii Słońca w szerokim zakresie widmowym, i spektroheliograf stosowany do zdjęć
w świetle monochromatycznym. Do obserwacji korony słonecznej służy koronograf, w którym specjalna przesłona
(tzw. sztuczny księżyc) eliminuje jaskrawe światło fotosfery Słońca, przepuszczając tylko promieniowanie korony;
koronografy umieszcza się zwykle w obserwatoriach wysokogórskich dla zmniejszenia wpływu światła rozproszonego w
atmosferze ziemskiej.
Źródło:
http://encyklopedia.pwn.pl/4228_1.html