Nawigacja

Atlantycki Ocean: Atlantyk - drugi wg wielkości po O. Spokojnym obszar wodny świata, między Eurazją, Afryką, Antarktydą i Ameryką; obejmuje morza: Północne, Bałtyckie, Śródziemne, Czarne, M. Karaibskie, M. Weddella, M. Scotia oraz zatoki: Zat. Meksykańską, Zat. Gwinejską, Zat. Biskajską. Do Oceanu Atlantyckiego niekiedy zaliczany jest również O. Arktyczny (jako M. Arktyczne). Umowna granica z O. Indyjskim przebiega wzdłuż południka 20°E, z O. Spokojnym — od przyl. Horn (Ameryka Pd.) do przyl. Prime Head (Płw. Antarktyczny), za granicę z O. Spokojnym przyjmuje się cieśn. Magellana i Drake'a, od O. Arktycznego umownie oddzielają go progi podmor.: Próg Wysp Owczych (Islandzko-Farerski), Próg Islandzko-Grenlandzki w Cieśn. Duńskiej oraz próg w Cieśn. Davisa. Ocean Atlantycki (bez M. Arktycznego, wydzielanego jako O. Arktyczny) ma powierzchnię 90,063 mln km2 i średnią głębokość 3602 m, maks. — 9219 m w Rowie Puerto Rico (wg innych danych 9560 m); rozciągłość południkowa ok. 20,5 tys. km (184° szer. geogr.), najmniejsza szer. 2840 km. Powierzchnia wysp wynosi 4853 tys. km2. Największe wyspy (bez wysp O. Arktycznego): W. Brytania, Kuba, Nowa Fundlandia, Islandia, Irlandia, Haiti.
Ocean Atlantycki powstał wskutek rozerwania prakontynentu Pangei i przemieszczania się płyt litosferycznych od ryftu pod wpływem rozrastania się (spredingu) dna oceanicznego, tworzonego przez wydobywającą się ze szczeliny ryftowej lawę bazaltową; oddzielanie się Ameryki Pd. od Afryki rozpoczęło się w jurze, zaś Ameryki Pn. od Europy — na przełomie jury i kredy; proces ten trwa do dziś.
Charakterystyczną cechą rzeźby dna Oceanu Atlantyckiego są wzniesienia Grzbietu Śródatlantyckiego ciągnące się południkowo na długości ponad 20,3 tys. km przez środek oceanu w kształcie litery S. W okolicy równika rozdziela je głębia Romanche (7856 m) na Grzbiet Północnoatlantycki i Grzbiet Południowoatlantycki. Przedłużeniem Grzbietu Północnoatlantyckiego w O. Arktycznym jest Grzbiet Gakkela. Grzbiet Południowoatlantycki łączy się przez Grzbiet Afrykańsko-Antarktyczny ze śródoceanicznymi grzbietami O. Indyjskiego. Po obu stronach Grzbietu Śródatlantyckiego ciągną się baseny oceaniczne: Nansena, Norweski, Zachodnioeur., Hiszpański, Zielonego Przyl., Gwinejski, Angolski, Przylądkowy i Agulhas od wsch. oraz Kanadyjski, Amundsena, Grenlandzki, Labradorski, Nowofundlandzki, Północnoamerykański, Gujański, Brazylijski, Argentyński, Południowoatlantycki i Afrykańsko-Antarktyczny od zachodu. Grzbiet Śródatlantycki i dna basenów oceanicznych są zbud. z typowej (bazaltowej) skorupy ziemskiej oceanicznej; na bazaltach leżą zdiagenezowane osady jury, kredy i paleogenu (gł. muły i iły głębinowe), a wyżej — luźne osady neogenu i czwartorzędu. Szelfy kontynent. zajmują ok. 14% pow. dna Oceanu Atlantyckiego, najszersze są w O. Arktycznym i M. Północnym oraz na pd. od Nowej Fundlandii i u wybrzeży Argentyny.
Układ prądów powierzchniowych na Oceanie Atlantyckim ma kształt 2 wielkich kręgów — na półkuli pn. o ruchu zgodnym, a na półkuli pd. niezgodnym ze wskazówkami zegara — ułożonych na zewnątrz pasa równikowego. Prąd Północnorównikowy na półkuli pn. płynie w przyrównikowych szerokościach ze wsch. na zach. ku wybrzeżom Ameryki Pd., gdzie łączy się z prawą odnogą Prądu Południoworównikowego i kieruje na M. Karaibskie i do Zat. Meksykańskiej; tu bierze początek ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom), który początkowo płynie wzdłuż wybrzeży amer., potem na szer. ok. 40°N skręca ku wsch. i przepływa w poprzek Oceanu Atlantyckiego jako Prąd Północnoatlantycki, docierając do wybrzeży pn.-zach. Europy. Przed dotarciem do wybrzeży eur. oddziela się od niego pd. odnoga zw. Prądem Kanaryjskim, który wraca jako chłodny prąd i włącza się w obieg przyrównikowy. Na półkuli pd. w szerokościach przyrównikowych ze wsch. na zach. płynie Prąd Południoworównikowy. U wybrzeży Ameryki Pd. dzieli się on na 2 odnogi: prawa — łączy się z Prądem Północnorównikowym, lewa — jako ciepły Prąd Brazylijski — płynie na pd. do ok. 408S, gdzie łączy się z Antarktycznym Prądem Okołobiegunowym i wraca jako jego odgałęzienie w postaci zimnego Prądu Benguelskiego u zach. wybrzeży Afryki. Po obu stronach równika, z zach. na wsch., płyną prądy: Północnorównikowy Wsteczny i Południoworównikowy Wsteczny, przedzielone Prądem Równikowym o kierunku ze wsch. na zachód. Pod Prądem Równikowym, w kierunku wsch. płynie podpowierzchniowy Prąd Łomonosowa. Układ prądów głębinowych obejmuje w Oceanie Atlantyckim kilka pięter głębokościowych. Najzimniejsze wody antarktyczne spłynąwszy na dno przemieszczają się w kierunku równika. Wody pochodzące z tajania lodów antarktycznych zanurzają się pomiędzy 50 i 55°S do głęb. 1000 m (wody pośrednie) i kierując się na pn. docierają do ok. 20°N. Wody północnoatlantyckie, mieszając się z wodami systemu Prądu Zatokowego, opadają w głębiny (2000–3000 m) i przemieszczają się na pd.; na 50–60°S łączą się z wodami antarktycznymi pośrednimi. Temperatury wód powierzchniowych wynoszą w zimie (luty na pn., sierpień na pd.) w strefie równikowej 27°C, na 60°N od 0°C przy wybrzeżach Ameryki Pn. do 7°C na wsch., na 60°S –1°C. W lecie (sierpień na pn., luty na pd.) w strefie równikowej 26°C (przy brzegach Afryki 23°C — wpływ zimnego Prądu Benguelskiego), na 60°N od 3°C na zach. do 14°C na wsch., na 60°S –1°C. Średnia temperatura wód powierzchniowych Oceanu Atlantyckiego wynosi 16,5°C. Największe zasolenie wód powierzchniowych — 37‰, utrzymuje się w obydwu strefach zwrotnikowych; w pasie równikowym zmniejsza się do 35‰, w szerokościach umiarkowanych do 34‰ na pd. i 36‰ na pn.; średnie zasolenie wód powierzchniowych wynosi 34,9‰. Zjawiska lodowe (pak polarny, kry, góry lodowe) mają na półkuli pn. większy zasięg niż na południu; góry lodowe płynące z Prądem Labradorskim docierają do 31°N, z Prądem Falklandzkim — do 35°S. Ocean Atlantycki przyjmuje ok. 60% rocznego odpływu wód słodkich z kontynentów. Uchodzą do niego największe rzeki kuli ziemskiej: Nil, Amazonka, Missisipi-Missouri, Kongo, Niger. Ocean Atlantycki ma duże znaczenie dla świat. wymiany handl., większość przewozów odbywa się między Europą a Ameryką Pn.; w państwach leżących nad Oceanem Atlantyckim mieszka ponad 35% ludności świata i wytwarza się 3/4 produkcji przemysłowej.
Flora osiadła Oceanu Atlantyckiego jest stosunkowo mało urozmaicona; w strefie przybrzeżnej pn. Atlantyku szczególnie charakterystyczne są brunatnice (gł. morszczyny i listownice); w pobliżu ujść rzecznych występują podwodne „łąki” tasiemnic; w strefie gorącej przeważają zielenice (np. pełzatka, walonia) i zwapniałe plechy krasnorostu litotamnion, a z brunatnic — gronorosty; w pd. części Oceanu Atlantyckiego charakterystycznymi brunatnicami są wielkomorszczyn i lesonia; plankton roślinny tworzą okrzemki (gł. na pn.), bruzdnice, kokolitofory (gł. na pd.) i kilka gat. sinic; w strefach zimnych i ciepłych masowy rozwój fitoplanktonu występuje raz w roku, w strefach umiarkowanych — 2 razy, w gorących — plankton rozwija się przez cały rok.
Świat zwierzęcy Oceanu Atlantykiego jest stosunkowo ubogi w gat. i mało urozmaicony; cechuje go bipolarne rozsiedlenie, zwł. ssaków mor.: uchatek i waleni, oraz ptaków oceanicznych, licznych zwł. w strefach chłodnych i zimnych. Obszary stref gorących i ciepłych obfitują w pasach przybrzeżnych w krążkopławy i rurkopławy; w części wód otwartych występują, z ograniczonym zasięgiem (najdalej do przebiegu izotermy 20°C), ryby latające. Wody Oceanu Atlantyckiego, gł. jego obszary pn., są jednym z największych łowisk ryb; połowa świat. połowów (gł. dorsze, makrele, śledzie, tuńczyki, sardyny) pochodzi z wód Oceanu Atlantyckiego; wieloryby są odławiane gł. w pd. części Oceanu Atlantyckiego.
Źródło:
http://encyklopedia.pwn.pl/4369_1.html