|
- fala
-
fale tworzące się na powierzchni mórz i oceanów (fale powierzchniowe) lub wewnątrz nich (fale wewn.). Podczas falowania cząsteczki wody na powierzchni wykonują okresowe ruchy wahadłowe wokół swego położenia równowagi po zamkniętych orbitach kołowych lub eliptycznych; wahania cząsteczek wody są przekazywane do pewnej głębokości cząsteczkom położonym w warstwie przypowierzchniowej, przy czym w miarę rozchodzenia się fal w głąb promienie orbit zmniejszają się aż do głębokości równej długości fali, gdzie woda jest już w bezruchu falowym; jeśli falowanie zachodzi na powierzchni wody płytkiej, to spłaszczenie orbit cząsteczek wody zwiększa się wraz z głębokością, wskutek czego cząstki wody przy samym dnie wykonują jedynie płaskie ruchy oscylacyjne.
Fale powierzchniowe, ze względu na siłę, która je wywołuje, dzieli się na: wiatrowe (tzw. wymuszone), powstające w wyniku oddziaływania wiatru na powierzchnię wody;
początkowo, po pojawieniu się wiatru, powstają fale pierwotne w postaci b. drobnych zmarszczek, zw. falami kapilarnymi, przy dalszym trwaniu wiatru —
fale wyraźniejsze, zw. grawitacyjnymi; przy wietrze umiarkowanym (6–7 m/s) na grzbietach fal pojawia się piana;
wraz ze wzrostem prędkości wiatru następuje wzrost wysokości, długości i prędkości fal; podczas silnych sztormów (ponad 20 m/s) występują olbrzymie fale układające się szeregowo, o przewalających się grzbietach (na otwartym oceanie osiągają wys. 7–8 m, maks. 16–17 m);
gdy prędkość wiatru zaczyna maleć, falowanie powoli przybiera charakter rozkołysu (martwa fala); pływowe, związane z przyciąganiem Księżyca i Słońca
(→pływy);
baryczne
(sejsze),
związane z przemieszczaniem się układów barycznych (cyklony, tajfuny), spowodowane zmianami ciśnienia atmosf. nad powierzchnią akwenu;
sejsmiczne
(→tsunami),
wywołane trzęsieniami dna mor. oraz wybuchami podwodnych wulkanów;
okrętowe, powstające przy ruchu ciał stałych w wodzie. Każda fala, niezależnie od przyczyny ją wywołującej, ulega deformacji przy zbliżeniu się do miejsc płytkich, a szczególnie do wybrzeża;
wraz ze zmniejszaniem się głębokości akwenu prędkość i długość fali ulegają zmniejszeniu wskutek tarcia cząsteczek wody o dno, podczas gdy wysokość fali w miarę zbliżania się do brzegu stale wzrasta, co może wywołać zjawisko przyboju (łamania się fali).
Fale wewn. powstają wewnątrz masy wodnej mórz i oceanów, na powierzchni rozdzielającej warstwy wody o różnej gęstości, gdy jedna z tych warstw porusza się względem drugiej;
najczęściej występują w oceanie fale wewn. pływowe;
szczególnym przypadkiem fal wewn. jest
→martwa woda.
Źródło:
http://encyklopedia.pwn.pl/48641_1.html
|