Nawigacja

Indyjski Ocean: najmniejszy z 3 oceanów świata, położony w większości na półkuli pd., między Afryką, Azją, Australią i Antarktydą; Ocean Indyjski obejmuje: M. Czerwone, M. Arabskie z zat. Adeńską, Perską, Omańską i Kambajską, Bengalską; M. Andamańskie bez cieśn. Malakka; morza Timor i Arafura z zat. Karpentaria, Wielką Zat. Australijską z Cieśn. Bassa; morza w Antarktyce (Kosmonautów, Przyjaźni, Davisa, Mawsona, d'Urville'a); wg Międzynar. Biura Hydrograficznego w Monako morza Timor i Arafura powinno się zaliczać do O. Spokojnego. Umowna granica z O. Atlantyckim przebiega od Afryki do Antarktydy wzdłuż południka 20°E, z O. Spokojnym — od pn. wejścia do cieśn. Malakka wzdłuż pd. brzegów Archipelagu Malajskiego i Nowej Gwinei do Cieśn. Torresa, a następnie na pd. od Australii i Tasmanii do Antarktydy wzdłuż południka 146°55'E. Powierzchnia 76 170 tys. km2; średnia głęb. 3897 m, maks. — 7729 m w Rowie Jawajskim (wg innych źródeł, m.in. The Encyclopedia of Oceanography, wyd. 1966 w Nowym Jorku, największą głębokość Oceanu Indyjskiego zmierzono w Rowie Amiranckim na pn.-wsch. od Madagaskaru — 9074 m). Powierzchnia wysp 826 tys. km2, największe (powyżej 1000 km2): Madagaskar, Cejlon, Tasmania, Timor, Sumba, Kerguelena, Kangura, Sokotra, Reunion, Mauritius, Zanzibar, Pemba; największe archipelagi: Andamany, Malediwy, Nikobary. Ocean Indyjski powstał w wyniku rozpadu lądu Gondwana i stopniowego odsuwania się od siebie jej fragmentów; rozpad ten rozpoczął się w jurze; dno oceanu pokrywają gł. osady kredowe i kenozoiczne. Ukształtowanie dna Oceanu Indyjskiego jest bardzo urozmaicone; przebieg grzbietów śródoceanicznych ma kształt odwróconej litery Y: Grzbiet Arabsko-Indyjski przebiega z Zat. Adeńskiej ku środk. części oceanu, gdzie w strefie rozłamu na pd.-wsch. od wyspy Rodrigues (Maskareny) rozdziela się na Grzbiet Zachodnioindyjski biegnący na pd.-zach. ku O. Atlantyckiemu i Grzbiet Środkowoindyjski biegnący na pd.-wsch. w kierunku O. Spokojnego; pozostałe wzniesienia dna Oceanu Indyjskiego są wyższe od grzbietów śródoceanicznych i mają inną genezę; należą do nich m.in. grzbiety: Malediwski, Seszelski i Madagaskarski w zach. części oceanu oraz płaski Grzbiet Kergueleński w części pd.; najbardziej charakterystyczną formą dna Oceanu Indyjskiego jest wąski zrębowy Grzbiet Wschodnioindyjski (Grzbiet 90°E) rozciągający się na długości ok. 4600 km od 10°N do 34°S, pokrywający się z południkiem 90°E — prawdopodobnie najdłuższa prawie idealnie prosta forma dna oceanu światowego; baseny oceaniczne Somalijski, Maskareński, Madagaskarski, Mozambicki i Agulhas są położone na zach. od grzbietów śródoceanicznych wzdłuż afryk. stoków kontynent., baseny Arabski, Środkowoindyjski, Zachodnioaustralijski (Kokosowy) i Południowoaustralijski — na pn. i wsch. od grzbietów śródoceanicznych wzdłuż azjat. i austral. stoków kontynent., a baseny Afrykańsko-Antarktyczny i Australijsko-Antarktyczny na pd. wzdłuż stoków Antarktydy; w środk. części oceanu, w rozwidleniu grzbietów Zachodnioindyjskiego i Środkowoindyjskiego, jest położony Basen Crozeta; dno basenów oceanicznych zajmują rozległe równiny abysalne, największa — w Basenie Afrykańsko-Antarktycznym (Równina Enderby); w basenach Arabskim i Środkowoindyjskim rozciągają się daleko na pd. rozległe stożki akumulacyjne z materiału naniesionego przez rz. Indus, Ganges i Brahmaputrę; w basenach zach. i wsch. występują licznie wulkany podmor., zwł. w Madagaskarskim i Zachodnioaustralijskim. Najgłębszymi formami dna Oceanu Indyjskiego, poza rowami oceanicznymi Jawajskim i Amiranckim, są głębie w strefach rozłamów, Diamantina (7102 m) na pd.-zach. od Australii, Vema (6492 m) w pd. części Grzbietu Arabsko-Indyjskiego oraz wsch., głęboka część Basenu Zachodnioaustralijskiego (do 6927 m). Szelfy w Oceanie Indyjskim zajmują najmniej powierzchni dna spośród oceanów świata, najszersze są w Zat. Perskiej, u wybrzeży Indii i Bangladeszu, w M. Andamańskim, u wybrzeży Australii w zat. Karpentaria i Wielkiej Zat. Australijskiej; szelfy, stoki kontynent. i dno basenów są porozcinane kanionami podmor., najdłuższe: Indusu (115 km) w M. Arabskim, Gangesu (125 km, względna głęb. do 1300 m) w Zat. Bengalskiej, Martaban (150 km) w M. Andamańskim. Prądy powierzchniowe Oceanu Indyjskiego tworzą 2 wielkie systemy cyrkulacji wód znacznie różniące się od siebie; w pn. części oceanu, sięgającej na pd. do ok. 10°S, kierunek, prędkość, wielkość przepływu i temperatura wody prądów powierzchniowych zmieniają się sezonowo, gł. pod wpływem monsunów, natomiast w pd. części prądy wchodzą w skład stałej cyrkulacji antycyklonalnej, jak w pozostałych oceanach na półkuli pd.; na pn. od równika w zimie przepływa ze wsch. na zach. Prąd Monsunowy; jego przedłużenie, Prąd Somalijski, kieruje się na pd.-zach., wzdłuż wybrzeży Afryki; na pd. od równika pojawia się w tej porze roku Równikowy Prąd Wsteczny o kierunku z zach. na wsch.; w lecie kierunki prądów są odwrócone, z tym że zamiast Równikowego Prądu Wstecznego występuje strefa konwergencji (opadanie wód powierzchniowych w głąb oceanu), a płynący teraz w kierunku odwrotnym (na pn.-wsch.) Prąd Somalijski jest prądem chłodnym, mimo że płynie od równika; stała cyrkulacja pd. części Oceanu Indyjskiego obejmuje płynący ze wsch. na zach. między 5° a 22°S Prąd Południoworównikowy, który u pn. wybrzeży Madagaskaru wchodzi częściowo w skład systemu prądów zmiennych pn. części oceanu, tzn. w lecie tworzy Prąd Somalijski, a w zimie zawraca na wsch. jako Równikowy Prąd Wsteczny; odnoga pd. Prądu Południoworównikowego opływa Madagaskar od wsch. i pd., gdzie po połączeniu się z Prądem Mozambickim tworzy prąd Agulhas, który z kolei na pd. od Afryki miesza się w strefie konwergencji z płynącym na wsch. Antarktycznym Prądem Okołobiegunowym; w pd. części Oceanu Indyjskiego od Antarktycznego Prądu Okołobiegunowego oddziela się i opływa zach. wybrzeża Australii zimny Prąd Zachodnioaustralijski, który łącząc się we wsch. części oceanu z Prądem Południoworównikowym zamyka cyrkulację antycyklonalną. Temperatura wód powierzchniowych w strefie równikowej jest stała i wynosi 28–29°C; na pn. od równika od 23–25°C na otwartym oceanie do ponad 30°C na M. Czerwonym i w Zat. Perskiej w sierpniu; na półkuli pd. temperatury wód są znacznie niższe i wynoszą w lecie (zima na pn.) 21–25°C na szerokości 30°S oraz 5–9°C na — 50°S, w zimie (lato na pn.) odpowiednio — 16–20°C i 3–5°C; u wybrzeży Antarktydy temp. do –1°C; średnia temperatura wód powierzchniowych Oceanu Indyjskiego wynosi 17°C. Zasolenie wód powierzchniowych Oceanu Indyjskiego jest duże, na M. Arabskim dochodzi do 36,5‰, w Zat. Perskiej — 40‰, na M. Czerwonym — 42‰; w pd. części oceanu w średnich szer. geogr. wynosi 35,5‰, w wodach antarktycznych 33,5‰; najniższe jest w lecie w pn. części Zat. Bengalskiej (25–26‰) i M. Andamańskiego (20‰); średnie zasolenie wód powierzchniowych Oceanu Indyjskiego wynosi 34,8‰. Zjawiska lodowe (pak polarny, kry) osiągają szer. 65–68°S w lecie i 55°S w zimie, pojedyncze góry lodowe wielkich rozmiarów (dł. do 100 km) — 35°S. Największe rzeki uchodzące do Oceanu Indyjskiego (wg odpływu): Ganges z Brahmaputrą, Irawadi, Saluin, Zambezi, Indus, Murray. Najważniejszy szlak żeglugowy: Kanał Sueski–porty Indii–cieśn. Malakka (do Singapuru i Azji Wsch.); największe przewozy: Zat. Perska–Kanał Sueski (ropa naft.), porty Indii–cieśn. Malakka (rudy żelaza, gł. do Japonii).
Świat roślinny. W strefie gorącej charakterystyczne są brunatnice (gronorosty i turbinaria), zielenice (pełzatka, walonia), krasnorosty (laurencja, gracilaria) oraz glony wapienne (halimeda i litotamnion), tworzące zespoły związane z rafami koralowymi; w płytkich wodach przybrzeżnych, na piaszczystych dnach występują podwodne łąki rośliny kwiatowej posidonia; przy zamulonych brzegach i w pobliżu ujść rzecznych — zarośla namorzynów (mangrowe). W litoralu strefy umiarkowanej występują endemiczne gat. brunatnic z grupy morszczynów i listownic, brunatnice z rodzaju wielkomorszczyn, lesonia, eklonia oraz krasnorosty (szkarłatnica, galaretówka); na pd., w strefie Prądu Zachodnich Wiatrów, oderwane od podłoża plechy brunatnic tworzą pływające łany; w wodach subantarktycznych bogactwo brunatnic zaznacza się gł. w sublitoralu. Świat zwierzęcy. Fauna tropik. wód Oceanu Indyjskiego jest b. bogata; rozmaitość gat. planktonowych i fauny pelagicznej (wiciowce, meduzy i rurkopławy, osłonice, w chłodniejszych rejonach masowo eufauzje); spośród ryb: makrelowce, ostroszowce, rekiny, u wybrzeży pd. Afryki trzonopłetwe (latimeria); z ssaków: diugonie, kaszaloty, foki i uchatki; w strefie przybrzeżnej liczne rafy koralowe, bogata fauna denna (kraby, mięczaki — także perłopławy, szkarłupnie); u wybrzeży Indii kilka gat. endemicznych, jadowitych wężów mor. (z rodziny Hydrophiidae); gł. łowiska znajdują się u wybrzeży Płw. Indyjskiego (makrele, ostroszowce, sardyny, rekiny, płastugi), Afryki (śledzie, sardele, langusty), w pobliżu Australii (żółwie oraz strzykwy), w strefie wód antarktycznych (wieloryby).
Źródło:
http://encyklopedia.pwn.pl/30232_1.html